W kwietniu 2024 r. weszła w życie unijna Dyrektywa anty-SLAPP, będąca odpowiedzią na rosnące zjawisko strategicznych działań prawnych mających na celu stłumienie debaty publicznej. SLAPP-y, czyli Strategic Lawsuits Against Public Participation, to sprawy sądowe mające na celu zastraszenie dziennikarzy, aktywistów czy naukowców poprzez nadużycie prawa. Procesy te są często inicjowane przez osoby posiadające znaczną władzę ekonomiczną lub polityczną, co skutkuje nieproporcjonalnym w ich siłę oddziaływaniem na osoby pozywane.

W kontekście implementacji Dyrektywy, organizacje społeczne, dziennikarze oraz przedstawiciele świata akademickiego zwracają uwagę na potrzebę nie tylko dostosowania polskiego prawa, ale także wprowadzenia bardziej ambitnych rozwiązań. Zgłoszone postulaty obejmują kilka kluczowych punktów:

1. Rozszerzenie ochrony prawnej

Nie można ograniczać ochrony przed SLAPP-ami jedynie do postępowań cywilnych. Należy również zaadresować aspekty prawa karnego, aby kraje członkowskie skutecznie chroniły wolność słowa.

2. Wprowadzenie katalogu przesłanek

Niezbędne jest stworzenie obszernego katalogu przesłanek wskazujących, że postępowanie ma na celu zastraszenie osób wypowiadających się w debatach publicznych. Katalog ten powinien opierać się zarówno na Dyrektywie, jak i na międzynarodowych standardach.

3. Objecie krajowych spraw prawem anty-SLAPP

Ochrona przed SLAPP-ami musi obejmować również sprawy krajowe, bez transgranicznego charakteru.

4. Mechanizm wczesnego oddalenia spraw

Zdecydowane kroki muszą zostać podjęte, aby umożliwić sądom szybkie oddalanie nieuzasadnionych spraw, co stanowi kluczowy element w walce z SLAPP-ami.

5. Wprowadzenie wszystkich środków zaradczych

System prawny powinien przyznawać sądom możliwość orzekania o różnych środkach zaradczych, w tym o nałożeniu sankcji na osoby inicjujące SLAPP-y.

6. Wykluczenie legitymacji Skarbu Państwa

Warto wprowadzić regulacje, które uniemożliwią Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego wnosić pozwy o ochronę dobrego imienia.

7. Dekryminalizacja zniesławienia

Istotne jest zlikwidowanie przepisów, które stają się podstawą do wszczynania nadużywanych procesów SLAPP, w tym przepisów dotyczących zniesławienia i zniewagi.

8. Zmiany w prawie karnym

Nowe regulacje powinny uwzględniać potrzebę większej ochrony w odniesieniu do przepisów prawa karnego materialnego.

9. Reforma prawa karnego procesowego

Konieczne są zmiany w procedurze karnej, aby lepiej zharmonizować ją z mechanizmami obrony przed SLAPP-ami.

Apelujemy o szybkie wprowadzenie skutecznych zmian prawnych, które wzmocnią wolność słowa i obronią demokrację. SLAPP-y stanowią poważne zagrożenie dla otwartej debaty publicznej i mogą dotknąć każdego z nas.