Publikacja artykułów w modelu otwartego dostępu miała zrewolucjonizować naukę, umożliwiając swobodny dostęp do wiedzy. Niestety, ten system stał się również polem do nadużyć. W środowisku akademickim panuje ogromna presja, znana jako „publikuj albo giń”, co prowadzi do bezprecedensowej liczby opublikowanych prac.

Drapieżni wydawcy, tworzący fałszywie wyglądające czasopisma naukowe, wykorzystują tę sytuację. Publikacje są przyjmowane bez rzetelnej recenzji naukowej, ponieważ ci wydawcy obiecują autorom szybkie publikacje w zamian za opłaty. To zagraża jakości i wiarygodności nauki.

Lawina drapieżnych czasopism

Problemu drapieżnych wydawców nie można zignorować. Ilość publikacji w takich czasopismach rośnie z roku na rok, w tym także cytowania. Szczególnie niepokojące jest, że kraje rozwijające się, takie jak Iran, Indie czy Brazylia, mają znacznie wyższy odsetek publikacji w tych nieetycznych czasopismach niż USA czy Europa Zachodnia.

AI jako strażnik nauki

Demaskowanie drapieżnych czasopism to niełatwe zadanie. Rozwiązaniem mogą być nowoczesne systemy oparte na sztucznej inteligencji stworzone przez naukowców z USA i Chin. Zastosowano w nich algorytmy, które analizują publikacje pod kątem szeregu cech, aby odróżnić rzetelne czasopisma od tych o wątpliwej jakości.

Algorytmy opierają się na bibliometrii i według danych z Directory of Open Access Journals (DOAJ) potrafią identyfikować alarmujące sygnały. Zauważono m.in. wysoką ilość autocytowań oraz niskie wskaźniki prestiżu autorów. Efektem ich działania było odkrycie ponad tysiąca potencjalnie drapieżnych czasopism, które opublikowały około 100 tysięcy artykułów.

Potrzebna jest ostrożność

Jednakże, mimo imponujących wyników, twórcy tych narzędzi podkreślają, że sztuczna inteligencja nie jest doskonała. Algorytm miał około 24% wskaźnik fałszywych alarmów, co oznacza, że niektóre rzetelne czasopisma mogły zostać zakwalifikowane jako podejrzane. To może prowadzić do strat reputacyjnych dla wartościowych badań.

Wnioski dla przyszłości nauki

Rozwój narzędzi opartych na AI może być kluczowy dla ochrony integralności nauki. Wzrost liczby publikacji w internecie przewyższa tradycyjne metody weryfikacji, a więc sztuczna inteligencja może wspierać badaczy w podejmowaniu świadomych decyzji. To nie tylko kwestia zarządzania środkami publicznymi, ale również zaufania do całego systemu komunikacji naukowej.