Melike Sarıkaya/ Milliyet.com.tr - Tektonik plakalar, Dünya'nın iç tabakalarındaki muazzam enerji ve ısının etkisiyle her yıl birkaç santimetre hareket ediyor. Geçmişte bu hareketler, Atlantik Okyanusu'nu açarak Pangea'yı parçaladı ve günümüzdeki kıtaların oluşumunu sağladı. Şu an için ayrışmış olan Afrika, Asya, Amerika ve diğer kıtalar, uzmanlara göre gelecekte yeniden birleşme potansiyeline sahip. Bilim insanları, bu süreç devam ederse Avrasya ve Amerika'nın çarpışarak tek bir bütün haline gelebileceğini ve Afrika'nın kuzeye kayarak bu yeni kıtanın bir parçası olabileceğini öngörüyorlar. İstanbul Üniversitesi – Cerrahpaşa Jeofizik Mühendisliği Bölümü Başkanı Prof. Dr. Zihni Mümtaz Hisarlık, Milliyet.com.tr’ye verdiği değerlendirmelerde, mevcut dünya haritasını tamamen tarihe gömebilecek bu birleşme hakkında bilgiler sundu.

Prof. Dr. Zihni Mümtaz Hisarlık, "Dünya'nın yarıçapı yaklaşık 6370 kilometredir ve bu, çekirdek (iç ve dış), manto (alt ve üst) ile kabuk tabakalarından oluşur. Üzerinde yaşadığımız bu kabuk, litosferle birlikte viskoz astenosferin üzerinde hareket eder. Kıtaların çarpışmasıyla stres birikir ve bu stres, depremlere neden olur. Dünya yaklaşık 4.5 milyar yaşındadır. İlk oluşumda yüzeyi lav akıntıları kaplıyordu. Zamanla soğuyan bu lavlar katı bir kabuk oluşturarak, litosferle birlikte astenosfer üzerinde hareket etmeye başladı. Kıta hareketleri yaklaşık 4 milyar yıldır devam ediyor. İnsanlık tarihi ise bu sürece kıyasla oldukça kısadır ve bizler, kıta hareketlerinin yalnızca küçük bir bölümüne tanıklık ediyoruz. Kıta hareketleri, gelecekte de devam ederek dünyamızın dış görünüşünü değiştirecektir" dedi.

Kıtaların hareketinin altında yatan dinamikleri açıklayan Prof. Dr. Hisarlık, "Yeraltına indikçe sıcaklık ve basınç artar. İç çekirdek, yüksek sıcaklığa rağmen katı kalırken dış çekirdek sıvıdır ve bu sıvı katman, Dünya'nın manyetik alanını oluşturur. Bu manyetik alan, Dünya üzerindeki yaşamın korunmasında kritik bir rol oynar. Örneğin, Mars'ta bir zamanlar manyetik alan vardı. Ancak şu anda bu alanın olmaması, sıvı dış çekirdeğin soğumasıyla ilişkilidir. Yerin içindeki ısı yaklaşık 6 bin dereceyi aşmakta ve ısı daima sıcaklıktan soğuğa doğru hareket eder. Bu ısı, manto içinde konveksiyon hareketlerini başlatır. Bu hareketler, kabuğu ve litosferi, havaalanı ve metrodaki yürüyen bantlar gibi, kıtaları hareket ettirir" şeklinde ifade etti.

Ayrıca, kıtalar uzun zaman içinde birbirlerinden giderek uzaklaştığını vurgulayan Prof. Dr. Hisarlık, "Konveksiyon akımlarının yüzeye çıktığı yerde kabukta bir incelme oluşturarak magmanın yüzeye çıkarak tabana yayılmasını sağlar. Magmanın yüzeye çıktığı bu nokta olarak okyanus ortası sırtı adlandırılır. Bu sırtlar Atlantik Okyanusu'nun tabanında Güney kutbundan Kuzey kutbuna kadar binlerce kilometre uzanır. Okyanus tabanında oluşan yeni kabuk, yüzeye çıkan sıcak magmanın yanlara doğru itmesiyle okyanus tabanını harekete geçirir. Örneğin, bir zamanlar yan yana olan Güney Amerika ve Afrika kıtaları, bu yayılma hareketi sayesinde zaman içinde birbirinden uzaklaşmıştır. Ancak okyanus tabanı konveksiyon akımlarıyla hareket ederken, yayılma merkezinden uzaklaştıkça bu akımların etkisi azalır ve daha hafif bir kıtanın altına dalarak mantoya gömülür. Bu bölgelere dalma-batma zonları denir. Dalma-batma zonlarında iki kıta çarpıştığında, Güneydoğu Anadolu dağ kuşağı gibi dağlar oluşur. Benzer şekilde, Hint ve Asya plakalarının çarpışması Everest Dağları'nı içeren büyük dağ kuşaklarını ortaya çıkarmıştır" dedi.

Prof. Dr. Hisarlık, yaşanılan depremlerin nedenleri arasında kıta hareketlerinin önemli bir yer tuttuğuna dikkat çekti. Kahramanmaraş depremlerinin, Arap Kıtasının kuzeye doğru hareketi sonucunda Anadolu plakasının üzerindeki baskı ile oluştuğunu belirten Hisarlık, "Bu hareket, hem dağ oluşumuna yol açıyor hem de rijit kabuk, taşıyabileceği stres miktarını aştığında kırılarak enerji açığa çıkarıyor ve deprem dalgaları meydana geliyor. Bu dalgalar geçtiği materyallere zarar verir. Kahramanmaraş depremlerinde, Arap Kıtasının kuzeye doğru hareketi 7 metrelik bir ötelemeye neden olmuştur" diye ekledi.

Gelecekte, 250 milyon yıl içinde kıtaların yeniden birleşmesi bekleniyor. Prof. Dr. Hisarlık, bu süreçte çeşitli veriler ve simülasyonlar ile yapılan araştırmaların, kıtaların davranışları hakkında farklı öngörüler sunduğunu dile getirdi.